آشنایی با زندگی شیرها

• توسط : محبوبه خاوری
• در : ۱۳۹۹-۰۳-۲۹
• در : دانستنیها طبیعت

شیرها پس از ببرها، دومین گربه بزرگ جهان هستند. این حیوانات باشکوه گاهی به عنوان “سطان حیوانات” و “پادشاه جنگل” شناخته می شوند. در روزگاران نه چندان دور شیرهای زیادی بودند که در طبیعت آفریقا، آسیا و حتی اروپا زندگی می کردند اما متاسفانه اکنون تنها می توان آن ها را در بخش هایی از آفریقا و هند پیدا کرد و این نشان می دهد که زندگی این گونه باشکوه از حیوانات در حال تهدید است. در این مقاله می خواهیم به آشنایی با زندگی شیرها می پردازیم.

کارشناسان از مدت ها قبل دو گونه شیر را شناسایی کرده اند؛ اولین گونه، گونه شیر آفریقایی (Panthera leo leo = شیر اطلس) است و گونه دوم هم شیر آسیایی (Panthera leo persica = شیر هندی) است. مطالعات اخیر نشان می دهد که شیرهای غرب و آفریقای مرکزی بیشتر از شیرهایی مناطق شرقی و جنوبی آفریقا با شیرهای آسیایی ارتباط دارند.

آشنایی با زندگی شیرها

گروه تخصصی گربه سانان ایالات متحده آمریکا و اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) به طبقه بندی شیر ها در سال ۲۰۱۷ پرداخت؛ در این تقسیم بندی شیر های اطلس در دسته گونه های شمالی و شیر های جنوب غربی آفریقا در زیر گونه شیرهای جنوبی تقسیم شدند.

شیر های اطلس شامل جمعیت شیر های آفریقای مرکزی، آفریقای غربی (شیر آفریقای غربی یا سنگال)، هند (شیر آسیایی) و جمعیت های منقرض شده آن ها در شمال آفریقا (شیر باربی)، جنوب شرقی اروپا، خاورمیانه، شبه جزیره عربستان و جنوب غربی آن می شود.

بیشتر بخوانید : مگالودون، هیولای ماقبل تاریخ

شیر های جنوب غربی آفریقا نیز شامل شیر های مناطق جنوبی آفریقا، شیرهای کاتانگا و شیر های جنوب شرقی آفریقا و شرق آن، شیر های حبشه ای و شیرهای مالزی و می شوند.

اگرچه شیرهای آفریقای غربی و آسیایی از نظر ژنتیکی شبیه به هم هستند ، اما بسیاری از خصوصیات و رفتارهای جسمی آنها کمی متفاوت است.

آشنایی با زندگی شیرها

شیرها چقدر بزرگ هستند؟

به گزارش باغ وحش ملی اسمیتسونیان ایالات متحده آمریکا، شیرهای آفریقایی می توانند بین ۹ تا ۱۰ فوت (۳ متر) رشد کنند؛ دم این جانوران می توانند حدود ۲ تا ۳ فوت (۶۰ تا ۹۱ سانتی متر) طول داشته باشد. وزن آن ها معمولاً بین ۳۳۰ تا ۵۵۰ پوند (۱۵۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم) است و گاهی وزن نوع نر آن می تواند به بالاتر از این میزان نیز برسد.

شیرهای آسیایی (که به آنها شیرهای آسیایی یا هندی نیز گفته می شود) کمی از شیرهای آفریقایی کوچک تر هستند. طبق اعلام فدراسیون جهانی حیات وحش (WWF) آن ها از ۶٫۶ تا ۹٫۲ فوت (۲ تا ۲٫۸ متر) طول دارند و وزن آن ها بین ۲۴۲ تا ۴۱۸ پوند (۱۱۰ تا ۱۹۰ کیلوگرم) می رسد.

آشنایی با زندگی شیرها

ویژگی های ظاهری شیرها

شیر ها معمولاً پوست های شل و آویزان دارند. به گفته تحقیقات زیست محیطی (ALERT) که یک سازمان تحقیقاتی و حفاظتی است؛ شیرهای آسیایی همچنین دارای پوستی پر چین هستند که تا روی شکم آن ها چین می خورد و کش می آید و این ویژگی است که خیلی کم در شیر های آفریقایی دیده می شود. در مقایسه با شیر های آفریقایی شیر های آسیایی پوشش پوستی و مو های بلند تر و شفاف تری در قسمت آرنج های دارند و دم آن ها به صورت معمول بلندتر از همتایان آفریقایی آن ها است و این ویژگی به ندرت در آن ها دیده می شود.

آشنایی با زندگی شیرها

به طور کلی شیر های نر نه تنها از لحاظ جثه بزرگ تر از شیر های ماده هستند بلکه مو های بیشتر و ضخیم تری هم بر روی بدن و به خصوص در اطراف سر دارند در حالی شیر های ماده فاقد چنین ویژگی هستند. به گزارش باغ وحش سن دیگو، بزرگترین و افسانه وارترین شیرهای نر آن دسته از شیر هایی هستند که ترسناک تر اند و یال های باشکوه تری دارند؛ چنین شیرهای نری معمولاً شانس بیشتری در کسب جفت مورد علاقه خود دارند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با سمندر مکزیکی

یال های شیرهای نر تنها کاربرد زیبایی شناسی ندارد و تنها برای افزودن ابهت به شیر های نر استفاده نمی شود بلکه این یال ها استفاده دیگری هم دارند و آن هم این است که در هنگام جنگ میان شیر های نر با یکدیگر در هنگام نبرد های مربوط به جفت گیری و حفظ قلمرو، در برابر پنجه ها و بریدگی ناشی از ضربات و یا گزیدگی دندان های شیرهای دیگر در ناحیه گردن از آن ها محافطت می کند.

شیرهای آفریقایی نسبت به عموزاده های آسیایی خود یال های بزرگتر و باشکوه تری دارند.

آشنایی با زندگی شیرها

شیرها کجا زندگی می کنند؟

شیرهای آفریقایی در آنگولا، بوتسوانا، موزامبیک، تانزانیا، جمهوری آفریقای مرکزی، سودان جنوبی و سایر مناطق در زیر صحرای آفریقا زندگی می کنند. به گزارش نشنال جئوگرافیک، شیرهای نر به صورت غریزی از قلمروی خود که در حدود ۱۰۰ مایل مربع (۲۵۹ کیلومتر مربع) مساحت داشته باشد و شامل درختچه، چمنزار و جنگل های باز شود؛ محافظت می کنند.

شیرهای آسیایی فقط در ایالت گجرات هند در هندوستان غربی و بیشتر در پارک ملی محافظت شده جیر Gir Forest National Park که یک پناهگاه حیات وحش با وسعت ۵۴۵ مایل (۱،۴۱۲ کیلومتر مربع) است زندگی می کنند. به گفته پارک ملی جیر، دولت هند این سرزمین را که شامل یک جنگل برگریز، چمنزارها، جنگل های اسکراب و تپه های صخره ای است، به عنوان یک پناهگاه حیات وحش در سال ۱۹۶۵ به ثبت رساند. این پارک دارای بیش از ۵۰۰ شیر و ۳۰۰ پلنگ است و علاوه بر این در آن گونه های دیگری از حیوانات نظیر گوزن، شغال، کفتار، روباه و سایر خزندگان زندگی می کنند. در این پارک بیش ۲۰۰ گونه از انواع مختلف پرندگان وجود دارند.

آشنایی با زندگی شیرها

خصوصیات اخلاقی شیر ها

شیرها گربه های اجتماعی هستند و در گروه هایی موسوم به گروه های دسته های شیر یا گروه های شیر زندگی می کنند. دسته های شیر های آسیایی و آفریقایی بسیار با یکدیگر متفاوت هستند.
به گزارش نشنال جئوگرافیک دسته شیر آفریقایی به طور معمول شامل سه شیر نر بالغ و حدود ده ماده و چندین شیر جوان و غیر بالغ است. گاهی در میان شیر های آفریقایی ممکن است اندازه یک دسته به ۴۰ شیر هم برسد که در این صورت دسته مزبور به عنوان یک دسته بزرگ در نظر گرفته خواهد شد.
شیر های ماده معمولاً تمایل دارند در همان دسته ای که در آن متولد شده و بزرگ می شوند باقی بمانند اما شیر های نر معمولاً دسته مشخصی ندارند و میان دسته های مختلف سرگردان می شوند تا وقتی پیر شوند و در نهایت در یک دسته ماندگار شوند.
طبق گزارش انجمن zoological لندن، شیرهای نر آسیایی به طور معمول با ماده های دسته خود زندگی نمی کنند.

آشنایی با زندگی شیرها

شکار کردن حیوانات توسط شیر ها

شیرهای آفریقایی تمایل به شکار حیوانات بزرگی از قبیل گوزن ها، گورخرها، گراز ها، کرگدن ها و حیوانات وحشی دارند. شیرهای آسیایی همچنین حیوانات بزرگی را از جمله گاومیش، بز، آهو های چیتا، گوزن ها و غیره را شکار می کنند. به گفته باغ وحش ملی اسمیتسونیان، شیرها می توانند حیواناتی را که وزنشان تا ۱۰۰۰ پوند می رسد را نیز شکار نمایند. در صورتی که فرصت شکار حیوانات بزرگتر برای شیر ها فراهم نشود آن ها به شکار حیوانات کوچکتر مانند موش ها و پرندگان نیز روی می آورند.

در دسته های شیر هاف معمولاً این ماده شیر ها هستند که به شکار حیوانات می پردازند و این کار را معمولاً به صورت گروهی انجام می دهند؛ شیرها می توانند تا مسافت های طولانی تا ۸۰ مایل در ساعت (۸۰ کیلومتر در ساعت) حرکت کنند و تا ۳۶ فوت (۱۱ متر) جهش نمایند که تقریباً فاصله ای به اندازه یک اتوبوس مدرسه است.

آشنایی با زندگی شیرها

برای گیر انداختن طعمه، شیرها روی پشت حیوانات بسیار بزرگ می پرند اما برای حیوانات کوچکتر مچ پای آن ها را می گیرند و برای این کار ابتدا خود را به طعمه می رسانند و سپس پاهای عقب این حیوانات را لا پنجه ها یا دندان خود می گیرند و آن را به سمت بالا می کشند.

شیر ها برای کشتن حیواناتی که به دام انداخته اند از فک و آرواره های بسیار قوی که دارند استفاده می کنند و با استفاده از آن ابتدا شکار خود را می کشند و یا آن را خفه می نمایند.

در بعضی از مواقع شیرهای نر هم به مراسم شکار می آیند و این مواقع اکثراً شامل زمان هایی است که شکار خیلی بزرگ است و برای مثال شامل فیل و یا بوفالو می شود؛ در غیر این صورت تنها کاری که شیر های نر انجام می دهند این است که از دسته ای که در آن ساکن هستند مواظبت کنند.

بیشتر بخوانید : ببر ها بزرگ ترین گربه های جهان

شیر های نر آفریقایی به تنهایی زندگی می کنند و پیدا کردن غذا و شکار را نیز تنهایی انجام می دهند و برای این کار معمولاً در پوشش گیاهی متراکمی پنهان می شوند.
شیرها تمایل به شکار در شب دارند و غالباً در اطراف سوراخ های آب، نهرها و رودخانه ها کمین می کنند زیرا این مناطق بهترین مکان ها برای جمع شدن سایر حیوانات است. شیرهای مغرور بر خلاف تصور گاهی دست به غارت و دزدی شکار سایر شیر ها و جانوران و خوردن باقی مانده غذای آن ها می زنند.

آشنایی با زندگی شیرها

جفتگیری و تولید مثل در شیرها

شیرهای نر در حدود دو سالگی به بلوغ جنسی می رسند اما معمولاً تا ۴ یا ۵ سالگی منتظر می مانند تا از پختگی و تجربه لازم برای جفت گیری و کنترل دسته شیر ها برخوردار شوند. شیر های نر معمولاً تا سن ۱۶ سالگی قادر به تولید مثل هستند اما پس از آن و در صورتی که قادر به جنگ با شیر های نر جوان تر برای حفظ حقوق جفت گیری خود نباشند آنگاه وظیفه حفاظت و حکمرانی بر دسته خود را به جوان تر ها واگذار می کنند. یکی از تراژدی های این موضوع در دسته شیر های آفریقایی رخ می دهد که در آن شیر های نری که در تلاش برای به دست گرفتن دسته هستند همه توله شیر ها را می کشند تا از رقابت جلوگیری کنند.

آشنایی با زندگی شیرها

اغلب شیر های ماده در سن ۴ سالگی قادر به تولید مثل هستند و دوره حاملگی آن ها در حدود ۴ ماه است. ماده شیر ها توله های خود را دور از چشم سایر شیر ها به دنیا می آورند و پس از به دنیا آوردنشان به مدت شش هفته به صورت پنهانی از آن ها مواظبت می کنند. در زمان تولد، توله ها فقط حدود ۲ تا ۴ پوند وزن دارند و از نظر تغذیه و رشد کاملاً وابسته به مادرشان هستند.

آشنایی با زندگی شیرها

معمولاً جفتگیری و حاملگی در همه شیرهای ماده در یک دسته در یک زمان رخ می دهد و زایمان آن ها نیز در یک زمان است و همه ماده شیر ها پس از شش هفته اول مراقبت از فرزندان خود به صورت پنهانی، به همراه توله هایشان به دسته بر می گردند. پرورش و مراقبت از توله ها در دسته های شیر یک کار مشترک میان کلیه ماده شیر ها است و آن ها حتی از توله های شیر های ماده دیگر نیز مراقبت می کنند.

شیر ها، حیواناتی در معرض تهدید

هم اکنون سه چهارم جمعیت شیرهای آفریقایی رو به کاهش است. براساس اعلام فدراسیون جهانی حیات وحش (WWF) ، جمعیت فعلی آنها در مناطق وحشی ۲۰،۰۰۰ تخمین زده می شود. در دو دهه گذشته جمعیت این شیر ها به دلیل قتل های تلافی جویانه توسط کشاورزان ( دام های آن ها توسط شیر ها خورده می شد) و هچنین شکار آن ها و از بین رفتن زیستگاه طبیعی آن ها به شدت رو به کاهش گذاشته است.
در این میان شیرهای آسیایی در وضعیت بسیار خطرناکی قرار دارند و فعالیت های انسانی شدیداً باعث از بین رفتن زیستگاه آن ها شده است. آخرین سرشماری که در سال ۲۰۱۵ صورت گرفت نشان داد که  تنها تعداد ۵۲۳ شیر در پارک ملی جیر هند وجود دارد که گرچه تعداد کمی است اما خوشبختانه جمعیت آن ها  از سال ۲۰۱۰ حدود ۲۷ درصد رشد کرده است و این موضوع نشان از این است که اقدامات حفاظتی اثر مثبت داشته اند.