بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان

• توسط : محبوبه خاوری
• در : ۱۳۹۹-۰۲-۱۷
• در : اخبار پزشکی

بشر سال هاست که روی کره زمین ساکن است اما در طول این دوره تاریخی با بیماری های گوناگونی چون طاعون، وبا، آنفولانزا و غیره رو به رو بود که بارها و باها حیات او را تهدید کرده اند و برخی از این بیماری ها حتی روند تاریخ را تغییر داده اند و بعضی از آن ها موجب سقوط تمدن ها شده اند. با ما باشید تا با چند مورد از بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان آشنا شویم و کشنده ترین بیماری های تاریخ باستان را بشناسیم.

اپیدمی پیش از تاریخ – حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد

حدود ۵۰۰۰ سال پیش، یک بیماری همه گیر در یک دهکده در چین رخ داد. اجساد کشته شدگان ناشی از این بیماری در داخل یک خانه قرار داده شده و بعداً برای جلوگیری از گسترش بیماری همه آن ها سوزنده شدند. این مکان باستان شناسی اکنون به نام “Hamin Mangha” نامیده می شود و یکی از بهترین مکان های ماقبل تاریخ در شمال شرقی چین است. از میان اجساد بی شمار، سن افراد به خوبی از روی استخوان ها و اسکلت های به جا مانده قابل تشخیص است. بررسی های باستان شناسی و انسان شناسی نشان می دهد که این بیماری همه گیر به سرعت اتفاق افتاده است و زمان کافی برای دفن اجساد وجود نداشته و بازماندگان تنها امکان قرار دادن اجساد در یک مکان و سوزاندن آن ها را داشته اند.

بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان

قبل از کشف “Hamin Mangha” یکی دیگر از خاکسپاری های دسته جمعی ماقبل تاریخ که تقریباً به همان دوره زمانی مربوط می شود، در محلی به نام میازوزیو ، در شمال شرقی چین پیدا شده است. این اکتشافات نشان می دهد که این بیماری ناشناخته به صورت گسترده در شمال چین به حالت همه گیری و اپیدمی در آمده بوده است.

طاعون آتن – ۴۳۰ سال قبل از میلاد

حدود ۴۳۰ سال قبل از میلاد مسیح، در حالی که مدت زمان اندکی از جنگ میان آتن و اسپارت گذشته بود؛ بیماری همه گیر طاعون به شهر آتن وارد شد و پنج سال به طول انجامید. برخی تخمین ها آمار کشته شدگان را بالغ بر ۱۰۰۰۰۰ نفر تخمین زده اند. مورخ یونانی Thucydides در این مورد نوشته است: ” بدن افراد کاملاً سالم و قوی ناگهان با گرمای شدیدی رو به رو می شد و قرمزی و التهاب در چشم ها، قسمت های درونی مانند گلو یا زبان آن ها ظاهر می شد. افراد بی دلیل شروع به خونریزی در دهان و گلو می کردند.”

بیشتر بخوانید : بدترین بیماری های همه گیر در تاریخ معاصر

بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان

این اپیدمی سال ها مورد بحث و جدل دانشمندان قرار گرفته است. بعضی از محققان این اپیدمی را حصبه و برخی دیگر ابولا معرفی می کنند. بسیاری از محققان بر این باورند که ازدحام جمعیت ناشی از جنگ، این بیماری همه گیر را تشدید کرده بود. در جنگی که میان اسپارت و آتن در گرفت؛ از آن جا که اسپارت قوی تر بود؛ آتنی ها مجبور به پناه بردن به پشت یک سری از استحکامات به نام “دیوارهای بلند یا long walls” شدند تا از شهرشان محافظت نمایند. اما در همین زمان که آتنی ها یک محاصره سنگین را تحمل می کردند؛ روزگار نیز با آن ها سر ناملایمتی را در پیش گرفت و بیماری طاعون (حصبه یا ابولا به اعتقاد بعضی از محققان) در پشت درهای بسته و دیوارهای بلند آن ها شیوع پیدا کرد. اما وجود این بیماری همه گیر، جنگ ادامه یافت و تا پایان سال ۴۰۴ قبل از میلاد به همراه آن ها بود تا این که آتنی ها در برابر اسپارت ها تسلیم شدند.

طاعون آنتونیون – ۱۶۵-۱۸۰ میلادی

حوالی سال های ۱۶۵ میلادی یکی از لژیون های رومی به امپراطوری روم باز می گشت و در کنار غنایم با خود بیماری ای مرگبار حمل می کرد که بیش  از پیروزی، نابودی را برای امپراطوری به ارمغان می آورد. April Pudsey، مدرس ارشد تاریخ روم در دانشگاه متروپولیتن در این باره در کتابش نوشته است که طاعون آنتونیون، شباهت هایی با بیماری آبله داشت علاوه بر این این کل ارتش را از میان برد؛ موجب کشته شدن بیش از پنج میلیون نفر در امپراطوری روم شد.

بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان

بسیاری از مورخان بر این باورند که این بیماری همه گیر برای اولین بار توسط سربازانی که پس از جنگ علیه پارتیا به خانه باز می گشتند به امپراطوری روم وارد شد. این بیماری همه گیر در پایان Pax Romana (صلح رومی) ، دوره ای بیست و هفت ساله ای که روم در اوج قدرت خود بود در سراسر امپراطوری روم رشد کرد، زیرا در آن زمان روم جنگ های داخلی و تهاجمات بیشتری را از سوی گروه های وحشی (بربر) را متحمل می شد.

طاعون قبرس – ۲۵۰ تا ۲۷۱ میلادی

“سنت كيپريان Cyprian” اسقفي از كارتاژ (شهري در تونس) این اپيدمي را علامت انتهاي دنيا توصيف كرده است. تخمين زده مي شود كه طاعون كيپوريا روزانه ۵،۰۰۰ نفر را به کام مرگ می کشید. در سال ۲۰۱۴، باستان شناسان در Luxor آنچه را که به نظر می رسد یک محل دفن جمعی قربانیان طاعون است، کشف کردند. اجساد آنها با یک لایه ضخیم از آهک پوشیده شده بود (از لحاظ تاریخی آهک به عنوان ضد عفونی کننده استفاده می شد). علاوه بر این باستان شناسان سه کوره را برای ساختن آهک و بقایای قربانیان طاعون را در بقایای یک آتش سوزی غول پیکر پیدا کردند.

بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان

کارشناسان مطمئن نیستند که چه چیزی باعث همه گیری این بیماری شده است.  فیلیپ شاف نویسنده کتاب پدران قرن سوم در این باره نوشته است که : ” این بیماری به نحوی بود که گویا آتشی مهارناپذیر تا مغز استخوان پبش می رفت و ناحیه دهان را زخم هایی فرا می گرفت “.

طاعون جاستینین – ۵۴۱ تا ۵۴۲

یکی از بیماری هایی که در تعیین مسیر تاریخ نقش داشت بیماری طاعون بود که شیوع آن موجب سقوط یک امپراطوری شد. امپراتوری بیزانس توسط طاعون بوبونیکی ویران شد و روند زوال آن سرعت گرفت. طبق بررسی هایی که صورت گرفته است؛ تخمین زده می شود که حدود ۱۰ درصد از جمعیت جهان در اثر طاعون معروف به طاعون جاستینین در آن زمان از دنیا رفتند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با طاعون یا مرگ سیاه

بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان

این طاعون را با نام امپراطور جاستینین که تحت سلطنت وی امپراتوری بیزانس به بیشترین حد خود رسید و قلمرو کنترل شده از خاورمیانه تا اروپای غربی را در بر می گرفت؛ نام گذاری کرده اند. جاستینین یک کلیسای جامع بزرگ موسوم به هاگیا سوفیا (“حکمت مقدس”) را در قسطنطنیه (استانبول امروزی)، پایتخت امپراتوری بنا کرد. امپراطور جاستینین نیز به طاعون مبتلا شد و در اثر همین بیماری مرگبار از دنیا رفت و طاعون علاوه بر نابودی سردمدار بیزانس به تدریج قلمرو گسترده امپراطوری بیزانس را نیز در کام خود کشید و موجب از دست رفتن سرزمین های آن شد.

مرگ سیاه – ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۳ میلادی

مرگ سیاه از آسیا به اروپا سفر کرد و در پی ویرانی های بسیار به همان اسرار آمیزی ای که آمده بود، به یکباره ناپدید شد.  برخی تخمین ها حاکی از آن است که بیش از نیمی از جمعیت اروپا در اثر این بیماری مرموز از میان رفتند. این بیماری توسط یک باکتری به نام Yersinia pestis که امروزه دیگر وجود ندارد ایجاد شده بود و راه انتقال آن نیز کک هایی بود که از روی بدن حیوانات جونده به انسان منتقل می شد. اجساد قربانیان این بیماری لاعلاج در گروهای دسته جمعی پیدا شده اند.

بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان

یکی از بیماری هایی که بیش از همه بر تاریخ اروپا تاثیر گذاشت؛ بیماری طاعون بود؛ طاعون سیاه  تاریخ اروپا را تغییر داد. با مرگ و میر بسیاری که رخ داد، یافتن نیروی کار سخت شد اما با کم شدن جمعیت آن عده که زنده ماندند از مواد غذایی بهتر و گوشت و نان با کیفیت بهتری برخوردار شدند. یکی از دلایل پیشرفت فناوری های جدید در این دوره هم به کم شدن جمعیت کار در اثر مرگ و میر ناشی از طاعون بر می گردد. وقتی نیروی لازم برای انجام یک کار وجود نداشت ناگزیر باید از ماشین ها و فناوری های جایگزین برای آن استفاده می کردند.

بیماری همه گیر کوکولیزتلی – ۱۵۴۵ تا ۱۵۴۸ میلادی

کوکولیزتلی cocoliztli در زبان بومیان محلی آمریکای جنوبی به معنای مورچه است. عفونت ناشی از اپیدمی cocoliztli نوعی تب ویروسی همراه با خون ریزی بود که منجر به کشته شدن ۱۵ میلیون نفر در مکزیک و آمریکای مرکزی شد. زمانی این بماری اپیدمی یکی فاجعه بار ترین رخدادهای اپیدمیک را رقم زد که جمعیت کثیری از مردم به تازگی از شر یک خشکسالی طولانی رهایی یافته بودند اما هنوز بدن هایشان در اثر آن ضعیف مانده بود.

بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان

دانش اپیدمولوژی امروزی نشان می دهد که DNA اسکلت های قربانیان این بیماری نشان از این است که آنها به یک گونه از سالمونلا موسوم به S. paratyphi C آلوده شده بوند که سبب تب در روده می شد که شباهت های زیادی با نوعی از حصبه داشت. تب روده می تواند باعث تب بالا، کم آبی و خشکی بدن و مشکلات دستگاه گوارش شود که  امروزه هم یک تهدید عمده برای سلامتی محسوب می شود.

طاعون آمریکایی – قرن شانزدهم میلادی

طاعون آمریکایی دسته ای از بیماری های اوراسیا است که توسط کاشفان اروپایی به آمریکا منتقل شد. این بیماری در کنار آبله به فروپاشی تمدن باشکوه اینکا و آزتک منجز شد. برخی تخمین ها حاکی است که ۹۰٪ از جمعیت بومی نیمکره غربی در اثر طاعون آمریکایی کشته شده اند.

بدترین بیماری های همه گیر در دنیای باستان

با کمی اغماض بدون وجود این بیماری، تمدن آزتک شاید تا مدت ها می توانست دوام بیاورد اما ضعیف شدن آزتک ها در اثر آن به نیروی اسپانیایی تحت فرمان هرنان كورتس كمك كرد تا در سال ۱۵۱۹ پایتخت آزتك Tenochtitlán را فتح کند و در کنار آن طاعون آمریکایی، اینكاها را نیز زمین گیر کرده بود و همین مسئله به فرانسیسكو پیزارو و نیروی تحت فرمانش کمک کرد که پایتخت آن ها نیز به راحتی تحت تصرف اسپانیایی ها در آید و به این ترتیب یک بیماری و کمی خوش شانسی به اسپانیایی ها کمک کرد تا دو امپراطوری را تصاحب کنند. در هر دو مورد، ارتش های آزتک و اینکا به دلیل بیماری ویران شده بودند و قادر به رویارویی در برابر نیروهای اسپانیایی نبودند.
این گونه بود که  انگلیس، فرانسه، پرتغال و هلند در پی اسپانیایی ها وارد نیمکره غربی شوند و بدون مانع جدی از سوی نیروهای محلی و بومی، به ماجراجویی و جهان گشایی پرداختند.

در مقاله بعدی که قسمت دوم این مقاله قرار است با بدترین بیماری های همه گیر در تاریخ معاصر آشنا شویم.